خبر خرید نخستين دستگاه اتوبوس بي.آر.تي برای مشهد که به منظور آزمایش سیستم یادشده، هفته قبل منتشر شد، اگرچه برای بسیاری از شهروندانی که هنوز تجربه استفاده از این سیستم حمل و نقل همگانی را ندارند، خبر چندان مهمی نبود، اما آن‌ها که خوب می‌دانستند که این سیستم چه مزایایی دارد، پس از انتشار خبر یادشده بی‌صبرانه انتظار می‌کشند تا از این سیستم در شبکه حمل و نقل همگانی مشهد استفاده‌ای موثر شود  .                  

•      بي.آر.تي چیست؟                  

اما نخستين سؤال درباره این سیستم، پرسش درباره چیستی آن است که در این رابطه باید گفت؛ سیستم اتوبوس‌های پرسرعت که اگر کلمات لاتین آن یعنی Bus Rapid Transit را مخفف کنیم، می‌شود؛ بی‌آرتی، اکنون به یکی از بازیگران اصلی ناوگان حمل و نقل عمومی در شهرهای بزرگ جهان تبدیل شده است. اگر نخواهیم خیلی دور برویم و فقط خود را با کلانشهرهای داخلی مقایسه کنیم، باید به یاد آوریم که در تهران 128 کیلومتر خط بي.آر.تي وجود دارد و گفته می‌شود که همین خطوط بي.آر.تي بود که سال گذشته میلادی، تهران را در میان 10 شهر برتر ترافیکی جهان جای داده است.

•      راهی برای افزایش سرعت اتوبوس

همان‌طور که گفته شد، سال‌هاي زيادي است كه در كشورهاي مختلف از روش‌هاي متفاوتي براي افزايش كيفيت و سرعت خدمات اتوبوس‌ها استفاده مي‌شود تا به این ترتیب انگیزه شهروندان برای پارک خودروی شخصی در پارکینگ خانه‌ها و سفر درون‌شهری با وسایل حمل و نقل همگانی افزایش یابد؛ روش‌هايي چون اختصاص خطوط ويژه به اتوبوس‌ها و دادن اولويت به اتوبوس. بي‌آرتي تلفيقي از همه روش‌هايي است كه تاكنون براي افزايش سرعت اتوبوس‌ها استفاده مي‌شد. شايد به همين علت است كه بيشتر مردم دنيا ترجيح مي‌دهند از همان واژه اتوبوس براي اشاره به اتوبوس‌هاي سيستم بي‌آرتي استفاده كنند و فقط اين آمريكاي شمالي‌ها هستند كه از واژه بي‌آرتي استفاده مي‌كنند.

سيستم اتوبوس‌‌هاي پرسرعت، نام خود را از سيستم «حمل‌ونقل پرسرعت» وام گرفته است كه در آن براي وسايل نقليه عمومي از خطوط ويژه استفاده مي‌شود و گاهي حتي تونل‌هاي ويژه براي حمل‌ونقل احداث مي‌كنند. هرچند بي‌آرتي اتوبوس‌هايش را پرسرعت مي‌نامد اما دانشنامه اينترنتي «ويكي پديا» نوشته است؛ «اين اتوبوس‌ها چندان هم پرسرعت نيستند و ميانگين سرعت آن‌ها در كشورهاي مختلف بين 19 تا 49 كيلومتر در ساعت است.»

با اين حال مزاياي فراوان «سيستم اتوبوس‌‌هاي پرسرعت» موجب شده استفاده از اين سيستم روزبه‌روز در دنيا گسترده‌تر شود.

•     کاهش تصادفات، افزایش پاکیزگی هوا                                         

در بيشتر كشورهاي جهان استفاده‌كنندگان از اتوبوس كساني هستند كه از دريافت خدماتي با كيفيت پايين چندان آزرده نمي‌شوند، به همين علت مي‌توانند ايستگاه‌هاي سرباز اتوبوس را تحمل كنند، اما در سيستم بي‌آرتي اين رويكرد تغيير مي‌يابد. هم‌اكنون در جهان تعداد زيادي ايستگاه مدرن براي اتوبوس‌هاي اين سيستم طراحي شده كه با درهاي ويژه به اتوبوس متصل مي‌شوند. همچنين مسافران مي‌توانند از كارت‌هاي اعتباري به جاي بليت، براي پرداخت هزينه اتوبوس استفاده كنند. در يكي از ايستگاه‌هاي اتوبوس‌هاي پرسرعت در برزيل حتي اتوبوس‌هاي مدرن به پيشواز مسافران مي‌آيند تا خدمات بهتري به آن‌ها ارائه دهند.

بد نیست بدانید که شهرهای بهره‌مند از سیستم‌های بي.آر.تي شاهد کاهش چشمگیر تصادفات و مرگ و میر مربوط به ترافیک هستند. این پیشرفت‌های حیرت‌انگیز از کنترل شمار بیشتری از اتوبوس‌های شهری و درنتیجه رانندگی کم‌خطرتر اتوبوسرانان مشتق می‌شود. علاوه بر این، اختصاص خطوط ویژه برای سیستم‌های بی‌آرتی و جدا شدن اتوبوس‌ها و ماشین‌ها از هم، موجب کاهش خطر آفريني رانندگان بی‌پروا برای افراد پیاده و سایر رانندگان می‌شود. سیستم‌های بي.آر.تي همچنین آلودگی را کاهش مي‌دهد و برای معلولان امکان استفاده از وسایل حمل ونقل عمومی را فراهم می‌سازد. مقایسه میزان آلودگی پيش و بعد از اجرای طرح سیستم‌های بي.آر.تي نشان‌دهنده بهبود در خور توجه سطح آلودگی در مسير آمد و شد وسايل حمل و نقل اين سيستم است.

•      استفاده از بي.آر.تي در همه جا

از دلايل طرفداران این خطوط برای دفاع از ضرورت توسعه آن، قابليت بي‌آرتي براي استفاده از راه‌هاي عادي و موجود است. البته مخالفان آن، هم به اين نكته اشاره مي‌كنند اما به عنوان نقطه ضعف. آن‌ها معتقدند؛ اتوبوس‌هاي سيستم بي‌آرتي فقط زماني بهترين بازدهي را دارند كه در خطوط ويژه از آن‌ها استفاده شود و زماني كه در راه‌هاي عادي به كار گرفته مي‌شوند، همان اتلاف وقت اتوبوس‌هاي عادي را دارند. از نكاتي كه طرفداران اين سيستم به آن اشاره مي‌كنند، توانايي تنظيم چراغ‌هاي راهنمايي با زمان حركت اتوبوس‌هاي بي‌آرتي است. به اين ترتيب مي‌توان به‌گونه‌اي عمل كرد كه هر زمان اتوبوس اين سيستم به چهارراه و چراغ راهنمايي رسيد، چراغ سبز شود تا اتوبوس با كمترين زمان تلف‌شده مواجه شود.

•    بي‌.آر.تي در 100 شهر دنیا

اگرچه در برخی مناطق جهان، از جمله آمریکای لاتین، در دهه 1970میلادی از روش بي.آر.تي در خطوط حمل و نقل همگانی استفاده مي‌شد، اما استفاده فراگیر از اين سيستم در سطح دنيا، در دهه 90 گسترش یافت و اکنون در بيش از 100 شهر دنيا، اين سيستم در حال بهره‌برداري يا در دست اجراست

•     مشهد در انتظار یار چهارم                                                                  
  

اگر تاکسی، اتوبوس و قطارشهری را سه یار اصلی ناوگان حمل و نقل عمومی مشهد بدانیم، سیستم بي.آر.تي اگرچه خود جزوی از ناوگان اتوبوسرانی است، اما به سبب اهمیت و قابلیت‌های فراوانش می‌تواند نقش ضلع چهارم را در چندضلعی شبکه حمل و نقل همگانی شهر ايفا كند. به عقیده صاحبنظران، فقط وقتی می‌توان شهروندان را به استفاده همیشگی از سیستم حمل و نقل عمومی ترغیب کرد که زنجیره تجهیزات و امکانات مرتبط با این سیستم به یکدیگر متصل بوده و به عبارت ساده‌تر، «جنس ناوگان حمل و نقل همگانی جور باشد»؛ بر اين اساس بي.آر.تي را می‌توان نقطه اتصال موثر بین شبکه اتوبوسرانی و خطوط متروي مشهد دانست که به سبب ایزوله‌بودن مسیر (مزیت اصلی در مقايسه با اتوبوس و تاکسی)، کرایه ارزان(مزیت مهم در مقايسه با مترو و تاکسی) و ظرفیت زياد در جابه‌جایی مسافر (مزیت اساسی در مقايسه با تاکسی) عاملي برانگیزاننده قوی برای تشویق مشهدی‌ها به استفاده از شبکه حمل و نقل عمومی به‌شمارآمده و خواهد توانست بر سلطه طولانی‌مدت خودروهای شخصی بر خیابان‌های شهر که پيامدي جز ترافیک روزافزون ندارد، فائق آید.

مدیران شهری مشهد تلاش کرده اند که نخستين خط بي.آر.تي مشهد را در نیمه اول سال جاری راه‌اندازی کنند تا در سال 92 مشهدی‌ها، یکی دیگر از تجهیزات مدرن موثر بر کاهش ترافیک را تجربه کنند؛ یک تکنولوژی پیشرفته که با هزینه ای به مراتب کمتر از مترو، اتوبوس را به قطارشهری تبدیل می‌کند.